Τρεις μύθοι για τον Αλέξη Τσίπρα

Η «Ιθάκη» έρχεται να ανατρέψει δύο μύθους για την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ● Κάνει αυτοκριτική ο πρώην πρωθυπουργός;

Από την πρώτη ώρα της κυκλοφορίας της, η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα έγινε το βασικό αντικείμενο συζήτησης σε μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, και, φυσικά, στα πολιτικο-δημοσιογραφικά γραφεία. Με το βιβλίο του ο πρώην πρωθυπουργός δίνει τις δικές του απαντήσεις, καταρρίπτοντας κάποιους από τους (αρνητικούς) μύθους που τον συνόδευαν.

▪ ΜΥΘΟΣ 1ος

«Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν διέφερε σε τίποτα από τις προηγούμενες μνημονιακές κυβερνήσεις».

Οι κατήγοροί του υποστηρίζουν ότι εφάρμοσε κατά γράμμα ένα αντιλαϊκό μνημόνιο, με πολιτικές που επιδείνωσαν τη θέση των αδυνάμων.

▪ ΑΛΗΘΕΙΑ

O Αλ. Τσίπρας αναγνωρίζει στο βιβλίο ότι η συμφωνία του 2015 είχε δύσκολες πλευρές και ότι η υλοποίησή της απαιτούσε συμβιβασμούς. Ομως, όπως επισημαίνει, από την πρώτη στιγμή η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να μην γίνει «διαχειριστής της κρίσης», αλλά να προχωρήσει σε βαθιές προοδευτικές μεταρρυθμίσεις και σε ένα ολοκληρωμένο παράλληλο πρόγραμμα κοινωνικής προστασίας, ειδικά για τους πιο ευάλωτους.

Οπως το περιγράφει, «το “παράλληλο πρόγραμμα” της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, όπως το είχαμε ονομάσει, και που εφαρμόσαμε την περίοδο 2015-2019, αποτελούσε ένα συνεκτικό σύνολο στοχευμένων πολιτικών κοινωνικής πρόνοιας προς ευάλωτες, κυρίως, κοινωνικές ομάδες. Στόχευε στην άμβλυνση των συνεπειών της λιτότητας και των μνημονιακών υποχρεώσεων. Περιλάμβανε πολιτικές, όπως η καθολική πρόσβαση στο σύστημα υγείας για ανασφάλιστους, η θέσπιση ελάχιστης εγγυημένης σύνταξης, το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης, η στήριξη της δημόσιας παιδείας. Ηταν ουσιαστικά μια προσπάθεια άσκησης κοινωνικής πολιτικής εντός των ασφυκτικών περιορισμών» (σελ. 347).

Υπάρχει συγχρόνως ένα ολόκληρο κεφάλαιο, υπό τον τίτλο «Η κοινωνία όρθια», στο οποίο ο πρ. πρωθυπουργός περιγράφει με συνοπτικό τρόπο τις προσπάθειες και τις επιτυχίες της διακυβέρνησής του για τον σκοπό αυτό (σελ. 708-712). Στις σελίδες του καταγράφονται συγκεκριμένα παραδείγματα πολιτικών που δεν είχαν καμία σχέση με «αντιλαϊκό μνημόνιο» αλλά αντίθετα στόχευαν στη στήριξη όσων χτυπήθηκαν πιο σκληρά από την κρίση. Συγκεκριμένα:

● Καθολική πρόσβαση στο σύστημα υγείας για ανασφάλιστους (για πρώτη φορά μετά το 2010).

● Θέσπιση της ελάχιστης εγγυημένης σύνταξης.

● Θεσμοθέτηση του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης (ΚΕΑ) –πάνω από μισό εκατομμύριο πολίτες ωφελήθηκαν.

● Επαναφορά της 13ης σύνταξης το 2019.

● Τεράστια αύξηση του προϋπολογισμού πρόνοιας από 789 εκατ. (2015) σε πάνω από 4 δισ. (2019).

● Δωρεάν σχολικά γεύματα σε χιλιάδες μαθητές.

● Αύξηση κατά 50% των θέσεων σε βρεφονηπιακούς σταθμούς και σχεδιασμός για 1.800 νέους σταθμούς.

▪ ΜΥΘΟΣ 2ος

«Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ επέβαλε αχρείαστα υπερπλεονάσματα την περίοδο 2016-2018».

Υπερπλεονάσματα που προέκυψαν από υπερφορολόγηση, δεν είχαν κανέναν σκοπό και η κυβέρνηση τα επεδίωξε μόνο και μόνο για να μοιράσει «υπερβολικά επιδόματα» ή για να χτίσει πολιτική εικόνα.

▪ ΑΛΗΘΕΙΑ

Η υπεραπόδοση δεν ήταν απλώς «νούμερα». Ανέτρεψε ένα από τα βασικά επιχειρήματα των δανειστών, ότι η Ελλάδα δεν είχε την ικανότητα να πετυχαίνει πλεονάσματα πάνω από 1,5%. Αυτό ήταν κομβικό. Αν το ΔΝΤ δεν διαψευδόταν, θα απαιτούσε νέα μέτρα στο 2% του ΑΕΠ, χαμηλότερο αφορολόγητο, νέες περικοπές συντάξεων ή, ακόμη ακόμη, θα πίεζαν για έξοδο από το ευρώ. Ο συνδυασμός υπεραπόδοσης και αξιοπιστίας όμως μπλόκαρε αυτά τα μέτρα. Και, με τα λόγια του Αλ. Τσίπρα, «έπρεπε οπωσδήποτε να περάσουμε πάνω από τον πήχη, που το ΔΝΤ έθετε πολύ ψηλά. Κι αυτό σήμαινε να παίρνουμε μέτρα που είχαν υπεραπόδοση, αν θέλαμε η στρατηγική της ανάκτησης της εμπιστοσύνης των αγορών να έχει πιθανότητες επιτυχίας.

Το αποτέλεσμα της προσπάθειάς μας ήταν να πετύχουμε αυτό που η επικεφαλής του ΔΝΤ είχε χαρακτηρίσει “ridiculous” (γελοίο) ως εκτίμηση: πρωτογενές πλεόνασμα 3,9% του ΑΕΠ το 2016, 4,2% το 2017 και 4,4% το 2018. Με άλλα λόγια, και τις τρεις χρονιές του προγράμματος, τα μέτρα υπεραπέδωσαν. Τι ρόλο έπαιξαν τα υπερπλεονάσματα; Πείστηκαν οι αγορές ότι μπορούσαμε να τα καταφέρουμε και διαψεύστηκε παταγωδώς το ΔΝΤ που πίστευε το αντίθετο.

Μπορέσαμε να φτιάξουμε ένα μαξιλάρι ασφαλείας τόσο μεγάλο, ώστε να μην αναγκαστούμε να πάμε σε ενισχυμένη πιστοληπτική γραμμή, δηλαδή σε μνημόνιο διαρκείας» (σελ. 387). Αυτό, εντέλει, ήταν το πραγματικό διακύβευμα: Οι δανειστές πίεζαν για «ενισχυμένη γραμμή στήριξης», δηλαδή μια μεταμνημονιακή επιτήρηση που θα ακύρωνε την έξοδο του 2018. Χωρίς υπερπλεονάσματα δεν θα υπήρχε μαξιλάρι και η Ελλάδα θα υπέγραφε νέο μνημόνιο.

Πάντως, ο πρ. πρωθυπουργός δεν εξωραΐζει την πραγματικότητα. Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά, «αυτή η εξέλιξη που χαροποιούσε τις αγορές, είχε βέβαια κόστος για τα ελληνικά νοικοκυριά κι αυτό δεν γινόταν να μη με απασχολεί, πόσο μάλλον να με χαροποιεί. Ακριβώς γι’ αυτό, προσπάθειά μας ήταν η δύσκολη προσαρμογή να γίνει με τρόπο κοινωνικά δίκαιο αλλά και με τη δέσμευση ότι στο τέλος του προγράμματος θα έχουμε μια γενναία αναδιάρθρωση χρέους, που θα έδινε στη χώρα το δικαίωμα να αναπνεύσει και σε μας τη δυνατότητα να αποκαταστήσουμε κάποιες από τις πληγές που άνοιγαν τα μέτρα» (σελ. 387). Τελικά, το μέτρο είχε αντίκρισμα: Η χώρα βγήκε από την κρίση χωρίς νέο μνημόνιο, με αποκατεστημένη αξιοπιστία και με επαναφορά της πρόσβασης στις αγορές.

▪ ΜΥΘΟΣ 3ος

«Στην «Ιθάκη» δεν υπάρχει ίχνος αυτοκριτικής».

Ο συγκεκριμένος μύθος αφορά το σήμερα, εν αντιθέσει με τους δύο προηγούμενους. Σύμφωνα με αυτόν, ο πρ. πρωθυπουργός εμφανίζει τον εαυτό του αλάνθαστο και τα λάθη αποδίδονται στους δανειστές, στους αντιπάλους, στους συντρόφους του ή στις... συγκυρίες.

▪ ΑΛΗΘΕΙΑ

Το βιβλίο δεν είναι ούτε απολογία ούτε αυτοδικαίωση· θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι συνδυασμός αυτοκριτικής και υπεράσπισης των βασικών επιλογών του. Υπάρχει σαφής αυτοκριτική για λάθη, καθυστερήσεις, υποτίμηση συσχετισμών και κοινωνικό κόστος.

Δεν υπάρχει ωραιοποίηση, αφού αποδέχεται δυσκολίες, παραλείψεις και αδυναμίες. Εμμένει, από την άλλη, στα βασικά στρατηγικά σημεία (δημοψήφισμα, συμφωνία 2015, κοινωνική ατζέντα, εξωτερική πολιτική) και τεκμηριώνει, μάλιστα, γιατί θεωρεί σωστές τις συγκεκριμένες πολιτικές. Το αφήγημα «ο Τσίπρας είναι αμετανόητος» δεν αντέχει τελικώς στη σύγκριση με το κείμενο του ίδιου του του βιβλίου, το οποίο είναι αυτοκριτικό εκεί που πρέπει και σταθερό εκεί που έχει λόγο να είναι.

Τέλος, ο Αλ. Τσίπρας όχι μόνο δεν τα ρίχνει όλα στους άλλους, αλλά είναι ο μόνος πρώην πρωθυπουργός της Μεταπολίτευσης που τολμάει να κάνει ουσιώδη αυτοκριτική. Οι προκάτοχοί του μισό λάθος δεν παραδέχθηκαν τα τελευταία 50 χρόνια. Ο Αλ. Τσίπρας κάνει, αντιθέτως, αυτοκριτική και επί αποφάσεων και επί των προσώπων που εμπιστεύτηκε, αναγνωρίζοντας τις οποίες αδυναμίες του.

Η «Ιθάκη» στο «Παλλάς»

Το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα «Ιθάκη» (εκδόσεις Gutenberg) παρουσιάζεται την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου στο θέατρο «Παλλάς» (Βουκουρεστίου 5). Για το ιστορικό και πολιτικό αποτύπωμα του βιβλίου συζητούν οι: Ιωάννα Λαλιώτου, καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Αντώνης Λιάκος, ιστορικός-ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Ευγενία Φωτονιάτα, συντονίστρια του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Αλέξη Τσίπρα, δρ Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, και Γιώργος Χουλιαράκης, δρ οικονομολόγος, αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών (2015-2019). Θα ακολουθήσει ομιλία του Αλέξη Τσίπρα (είσοδος ελεύθερη, ώρα προσέλευσης: 18.30).