Πρωταθλητές οι δήμοι στις απευθείας αναθέσεις… με ζημιά

Σύμφωνα με την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρόυ με τίτλο «Απευθείας αναθέσεις: πότε οι απευθείας αναθέσεις δημοσίων συμβάσεων ή οι αναθέσεις ύστερα από σύντομη διαδικασία διαπραγμάτευσης διασφαλίζουν την αντικειμενική ακεραιότητα της διαδικασίας;» οι αναθέσεις δημοσίων συμβάσεων χωρίς διαγωνισμό αποτελούν πεδίο διαρκούς αμφισβήτησης στον δημόσιο διάλογο.
Ελέγχοντας 64 δημόσιους φορείς και ένα δείγμα 5.073 συμβάσεων το Ελεγκτικό Συνέδριο επιχείρησε να απαντήσει στο ερώτημα πώς μπορεί να διασφαλιστεί η αντικειμενική ακεραιότητα της διαδικασίας στις περιπτώσεις των απευθείας αναθέσεων εντοπίζοντας τις πρακτικές που δύνανται να εγείρουν υπόνοιες καταχρηστικής προσφυγής σε αυτές, αδιαφάνειας και αυθαιρεσίας.

Τα πορίσματα του ελέγχου είναι τα ακόλουθα:

1. Οι δημόσιοι φορείς δεν προγραμματίζουν εγκαίρως και ορθολογικά την κάλυψη των αναγκών τους. Προσαρμόζουν τις ανάγκες τους στο όριο των απευθείας αναθέσεων καλύπτοντας αυτές αποσπασματικά και προβαίνοντας σε κατατμήσεις.
2. Δεν αιτιολογείται επαρκώς ο απρόβλεπτος και επείγων χαρακτήρας των αναγκών που καλύπτονται με προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση. Οι αναθέτοντες φορείς ταυτίζουν το «απρόβλεπτο» με το «επείγον».
3. Σημαντικά περιθώρια ενίσχυσης υφίστανται στην ουσιαστική συμμετοχή των διοικητικών υπηρεσιών του φορέα κατά τη διαδικασία που προηγείται της τελικής απόφασης ώστε να μην δημιουργούνται υπόνοιες αυθαιρεσίας και αδιαφάνειας.
4. Σε πολλές περιπτώσεις δεν καθορίζεται με σαφήνεια το αντικείμενο της σύμβασης ούτε προκύπτει ο τρόπος υπολογισμού της εκτιμώμενης δαπάνης. Δεν αποδεικνύεται προηγούμενη έρευνα αγοράς.
5. Δεν παρέχονται εχέγγυα διαφάνειας ως προς την επιλογή του αναδόχου και τον καθορισμό του τιμήματος ιδίως όταν διενεργούνται επανειλημμένες αναθέσεις στον ίδιο ανάδοχο. Δεν υφίστανται προκαθορισμένα και επομένως επαληθεύσιμα κριτήρια επιλογής όσων καλούνται να υποβάλουν προσφορά. Δεν γίνεται διαπραγμάτευση του τιμήματος. Προσφέρονται χαμηλά έως μηδενικά ποσοστά έκπτωσης. Συστήματα ηλεκτρονικής αγοράς δεν εφαρμόζονται ευρέως.
6. Το υψηλότερο ποσοστό απευθείας αναθέσεων παρατηρήθηκε στα νοσοκομεία. Μικρό ποσοστό των συμβάσεών τους ανατίθεται μέσω διαγωνιστικών διαδικασιών λόγω χρόνιων συστημικών αδυναμιών σε συνδυασμό με τις επιτακτικές ανάγκες προμήθειας φαρμάκων και λοιπών αναλωσίμων. Προσφυγή σε νομιμοποιητικές διατάξεις.
7. Οι δημόσιοι φορείς δεν διαθέτουν σύστημα αξιολόγησης των καταγγελιών και αξιοποίησης αυτών για τη βελτίωση της ακεραιότητας της διαδικασίας των απευθείας αναθέσεων.
8. 
   

Οι απευθείας αναθέσεις δημοσίων συμβάσεων ή οι αναθέσεις ύστερα από σύντομη διαδικασία διαπραγμάτευσης συνιστούν εξαιρετικές διαδικασίες, με τις οποίες οι αναθέτουσες αρχές συνάπτουν τη σύμβαση με οικονομικό φορέα της επιλογής τους χωρίς τήρηση εκ των προτέρων δημοσιότητας, κατά παρέκκλιση του θεμελιώδους κανόνα του δικαίου των δημοσίων συβάσεων που είναι η διενέργεια διαγωνισμού. Επιτρέπονται μόνο στις περιπτώσεις που ρητώς προβλέπονται στον νόμο, όπως όταν πρόκειται να συναφθούν συμβάσεις μικρής αξίας χωρίς το βάρος δυσανάλογων διατυπώσεων και διαδικασιών ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις επειγουσών και απρόβλεπτων αναγκών που απαιτούν άμεσες ενέργειες χωρίς τις χρονοβόρες διαδικασίες του δημόσιου διαγωνισμού ή της δικαστικής διαμάχης που τυχόν ακολουθήσει. 

Πηγή: MyOTA.gr

Το myota.gr διεξήγαγε ποσοτική και ποιοτική έρευνα για τους Δήμους.

Το 2024 έγιναν 246.148 συμβάσεις από 1.961 φορείς του δημοσίου. Οι 188.770 ήταν απευθείας αναθέσεις.
Από 1.054 ΟΤΑ έγιναν συνολικά 98.633 συμβάσεις. Οι Απευθείας αναθέσεις ανήλθαν στις 81.596. Ποσοστό δηλαδή 82.72%
147.515 ήταν οι συμβάσεις που έγιναν από φορείς εκτός ΟΤΑ. Οι απευθείας αναθέσεις ανήλθαν στις 107.208. Ποσοστό 72,65%

Το myota.gr έκανε ποσοτική και ποιοτική έρευνα στις Συμβάσεις 100 δήμων (δειγματοληπτικά) και για το διάστημα από 19/8/2024 έως 19/8/2025 μέσω API του Κεντρικού Ηλεκτρονικού Μητρώου Δημοσίων Συμβάσεων.

Σ΄αυτό το διάστημα οι 100 αυτοί δήμοι σύναψαν κατά μέσο όρο 324 συμβάσεις εκ των οποιων ποσοστό 86,95% δηλαδή 281 συμβάσεις με απευθείας ανάθεση.

Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η απλουστευμένη διαδικασία των απευθείας αναθέσεων δεν κάνει πιο παραγωγικούς τους δήμους. Αρκετοί δήμοι παρουσιάζονται με συμβάσεις πολύ παραπάνω από τον μέσο όρο των 324, ακόμη και με 1.000 και πλέον, έχοντας έναν ποσοστό απευθείας αναθέσεων κάτω του 60%.
Στον αντίποδα οι περισσότεροι δήμοι με ποσοστά απευθείας αναθέσεων άνω του 90% δεν παρουσιάζουν καμία ιδιαίτερη παραγωγικότητα και βρίσκονται και κάτω από τον μέσο όρο των 324 συμβάσεων.

Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι ο μαγικός αριθμός των 29.000 ευρώ είναι ο αριθμός που παρουσιάζει την μεγαλύτερη συχνότητα των απευθείας αναθέσεων. Αυτό δείχνει ότι οι υπηρεσίες δεν τιμολογούνται με βάση την αξία τους, αλλά με βάση το όριο των απευθείας ανάθεσης. Αναλύονται τις συμβάσεις μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι οι συμβάσεις περιλαμβάνουν ότι χωράει στο όριο των αναθέσεων και όχι τις απαιτούμενες ενέργειες για να λάβει ένας δήμος μια ολοκληρωμένη υπηρεσία.

Η ίδια η ποιοτική σύγκριση μεταξύ απευθείας αναθέσεων και διαγωνισμών για τις ίδιες υπηρεσίες δείχνει ότι στις απευθείας αναθέσεις έχουμε:

Περιορισμένο αριθμό υπηρεσιών.
Αδιευκρίνιστο και θολό καθορισμό υπηρεσιών
Πολύ μεγαλύτερο κόστος προμηθειών και υπηρεσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι απευθείας αναθέσεις προμήθειας κάδων.
Κακής ποιότητας υλικά και υπηρεσίες.
Ειδικά στις συμβουλευτικές υπηρεσίες παρατηρείται μια πολύ μεγάλη διαφοροποίηση υπηρεσιών με τον ίδιο τίτλο.

Συμπέρασμα:
Η προσφυγή των δημοτικών αρχών στην απευθείας ανάθεση, ανεβάζει το κόστος υπηρεσιών και προμηθειών, υποβαθμίζει την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα και δεν προσφέρει μεγαλύτερη παραγωγικότητα στους δήμους.

Ειδικά σήμερα όπου οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν την άπαξ διαμόρφωση και την προτυποποίηση των αποφάσεων οι δημοτικές αρχές θα πρέπει να δουν πολύ σοβαρά την στροφή προς τις διαγωνιστικές διαδικασίες ειδικά σήμερα που μπορούν να τηρήσουν τα περιθώρια των 45 ημερών και οι περισσότερες διαδικασίες κάθε χρόνο είναι σχεδόν όλες επαναλαμβανόμενες και μακροχρόνια προβλέψιμες

Στο διάγραμμα βλέπουμε ότι η παραγωγικότητα των συμβάσεων δεν ακολουθεί σε καμία περίπτωση τον ποσοστό των απευθείας αναθέσεων. Από αριστερά βλέπουμε τους δήμους με χαμηλά ποσοστά απευθείας αναθέσεων πηγαίνοντας προς το δεξιά στους δήμους με υψηλά ποσοστά απευθείας αναθέσεων. Τα ποσοστά αυτά ξεκινάνε από 14% και φτάνουν ακόμη και το 100%.