Η Σαλαμίνα το 1848

Γράφει: Ο Παναγιώτης Βελτανισιάν. 

Φιλόλογος - Λαογράφος

Φανταστική απόδοση του κόλπου της Σαλαμίνας,
 υδατογραφία, τέλη 19ου αι.

Το 1848 ήρθε στη Σαλαμίνα ο Louis Lacroix, ο οποίος κατέγραψε πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή στο νησί στο βιβλίο του Iles de la Grece, που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1853. Κατά την περίοδο της επίσκεψής του η Σαλαμίνα υπαγόταν τότε στον Νομό Αττικο-Βοιωτίας. 

Ως πρωτεύουσα του νησιού ανέφερε την Κούλουρη, η οποία ήταν χτισμένη στους πρόποδες του βραχώδους λόφου του Προφήτη Ηλία. 

Στην απόπειρά του να ερμηνεύσει ετυμολογικά το τοπωνυμικό Κούλουρη έγραψε ότι εκείνο οφειλόταν στο πεταλοειδές σχήμα του θαλάσσιου όρμου της. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την αλιεία και το εμπόριο ρετσινιού και στάχτης.

     Στην Κούλουρη κατέγραψε την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα και του Αγίου Δημητρίου. Το μεγαλύτερο, όμως, οικοδόμημα που κατέγραψε στο νησί ήταν το αχανές Μοναστήρι της Φανερωμένης, οι καλόγεροι του οποίου ασχολούνταν με αγροτικές κυρίως δραστηριότητες.

      Όσον αφορά στην ανασύσταση της Μονής από τον Όσιο Λαυρέντιο ο Lacroix μάς διασώζει μία παραλλαγή της προφορικής παράδοσης που σχετίζεται με την εμφάνιση της Παναγίας σε όνειρο του Λαυρεντίου· ενώ όλες οι παραδόσεις αναφέρουν ότι μετά από την τρίτη εμφάνιση της Παναγίας ο Λαυρέντιος μετέβη στη Σαλαμίνα, ο Lacroix ανέφερε ότι αυτό έγινε, αφού ακολούθησε και μία τέταρτη. Η ολοκλήρωση της ιστόρησης του ναού (1735) έγινε από τον γιο τού Λαυρεντίου, Ιωακείμ, ο οποίος είχε αναθέσει στον αγιογράφο Γεώργιο Μάρκο από το Άργος και στο συνεργείο του να την περατώσει. Η προσπάθειά του να συγκεντρώσει πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Γεωργίου Μάρκου απέβη άκαρπη, αν και απευθύνθηκε στους πιο μορφωμένους καλόγερους της Μονής. Η αιτιολόγηση του γεγονότος αυτού αποδόθηκε από τον ίδιο στην αδιαφορία των ίδιων των αγιογράφων να αφήσουν στοιχεία για τους μεταγενέστερους. Στο κείμενό του ανέφερε ότι η πληθώρα των πολυπρόσωπων τοιχογραφιών του Καθολικού της Μονής ξεγέλασε τον Γάλλο περιηγητή Pouqueville, ο οποίος υπολόγισε τον αριθμό των ιστορούμενων προσωπογραφιών στις πεντακόσιες χιλιάδες. Αντίθετα, εκείνος υπολόγισε ότι ο αριθμός ήταν 3.530, ενώ αν κανείς προσέθετε τα 126 πρόσωπα που εικονίζονταν στις τοιχογραφίες του παρεκκλησίου του Αγ. Νικολάου, τότε ο συνολικός αριθμός ανερχόταν στα 3.656 πρόσωπα αγίων . Μάλιστα, διέσωσε την πληροφορία ότι κατά τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του Νεοελληνικού Κράτους η Μονή χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο και φυλακή.

    Κατά την επίσκεψή του στην αρχαία πόλη του Αμπελακίου εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι περπατούσε ανάμεσα στα ερείπια του αρχαίου αυτού οικισμού και της νεκρόπολής του.

     Κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης υπολόγισε ότι οι πρόσφυγες ανέρχονταν στον υπερβολικό αριθμό των διακοσίων χιλιάδων, γεγονός που προκάλεσε έντονο πρόβλημα λειψυδρίας. Χαρακτηριστικά έγραψε ότι η Σαλαμίνα το μόνο που προσέφερε στους πρόσφυγες ήταν η σκιά ενός βράχου ή μιας ελιάς για τους ηλικιωμένους, τους αρρώστους και τα γυναικόπαιδα. Ο Καραϊσκάκης, μάλιστα, είχε ορίσει τη Σαλαμίνα ως αρχηγείο της Επανάστασης, καθώς η γεωγραφική της θέση ήταν η ιδανικότερη για τις πολεμικές επιχειρήσεις.