Διαδρομή στο Χρόνο

Γραφει ο Παναγιώτης Βελτανισιάν: Φιλόλογος - Λαογράφος 

Κληροδοτικές πρακτικές και στρατηγικές μεταβίβασης

της οικογενειακής περιουσίας στη Σαλαμίνα του 18^ου αιώνα 

Οι κληροδοτικές πρακτικές και οι στρατηγικές μεταβίβασης της οικογενειακής περιουσίας στη Σαλαμίνα κατά τον 18^ο αιώνα αναδεικνύονται μέσα από την εξέταση προικοσυμφώνων και ξωφυλλίων. 

 Το πλέον αξιόλογο που γίνεται εμφανές κυρίως από τα ξωφύλλια, τα πρόχειρα δηλαδή προικοσύμφωνα που προηγούνταν από εκείνα των επίσημων του αρραβώνα,  είναι τα δώρα από τη μία οικογένεια στην άλλη προς τον γαμπρό ή τη νύφη.

Μεταβιβάζονταν χρήματα, αγροκαλλιέργειες και μικροδώρα χωρίς να δίνεται ενδιαφέρον αν τα ακίνητα, που ήταν άλλοτε πατρογραμμικά και άλλοτε μητρογραμμικά, μεταφέρονταν εξ ολοκλήρου στη δικαιοδοσία, τη διαχείριση και τον απόλυτο έλεγχο της άλλης οικογένειας. Η έννοια του δώρου στην περίπτωση αυτήν ενείχε την αντίληψη πως τα δωρηθέντα χρήματα ή οι αγροκαλλιέργειες θα αξιοποιούνταν από κοινού από το νέο ζεύγος και πως κατ’ επέκταση δεν χάνονταν τα οποιαδήποτε προνόμια ελέγχου των ακινήτων που προέρχονται από την περιουσία των γονέων-δωρητών και ενισχυόταν παράλληλα η αίσια έκβαση του προξενιού.

     Στα σαλαμινιακά ξωφύλλια και στα προικοσύμφωνα καταγράφονται ονομασίες ειδών ρουχισμού, κλινοσκεπασμάτων, γυναικείων κοσμημάτων καθώς και μεταλλικών, πήλινων και ξύλινων σκευών. Τα μεταβιβασθέντα ακίνητα, ιδίως τα χωράφια, συνέβαλαν με την καλλιέργειά τους στην προσπόριση των απαραίτητων ειδών διατροφής, ικανών για τη συντήρηση των μελών της οικογένειας. Η δε διάθεση χρημάτων από τους γονείς κάλυπτε τις πρώτες οικονομικές ανάγκες του ζεύγους.  Όσον αφορά τις κληροδοτικές πρακτικές, κυρίως στα ακίνητα, παρατηρείται ένα αμφιπλευρικό σύστημα πατρογραμμικότητας / μητρογραμμικότητας, επηρεασμένο από τα αθηναϊκά δεδομένα των κληροδοτικών συνηθειών της Αθήνας του 18^ου αιώνα.

     Το φύλο δεν λαμβανόταν υπόψη στη διάθεση των προικώων και ο κληροδότης πατέρας ή μητέρα μετεβίβαζε στο προς γάμο παιδί του ό,τι εκείνος/η διέθετε και θεωρούσε δίκαιο προς διανομή. Χαρακτηριστικό της τότε σαλαμινιακής προικοδότησης αποτελούσαν τα λαχίδια, μακρόστενες και επιμήκεις εκτάσεις χωραφιών που προέρχονταν από ίση κατάτμηση και διάθεση αυτών στους κληρονόμους γιους και κόρες κατόπιν κλήρωσης, ώστε να μην αδικηθεί κανένα παιδί.  Ο τρόπος αυτός διανομής αποτελούσε μέρος του εθιμικού δικαίου της Σαλαμίνας, αποδεκτού από την τότε κοινωνία  και εξασφάλιζε τις ισορροπίες στις μελλοντικές σχέσεις μεταξύ των κληρονόμων παιδιών.

          Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η οικογένεια της Σαλαμίνας κατά τον 18^ο αιώνα είχε ως θεμελιώδη αρχή το αξίωμα ότι όλα τα παιδιά, είτε αγόρια είτε κορίτσια, είχαν δικαιώματα επί της περιουσίας των γονιών τους. Δηλαδή, η έννοια της ιδιοκτησίας στηριζόταν σε ένα πλαίσιο εθιμικής αρχής που δεν λάμβανε υπόψη το φύλο και βρισκόταν σε αρμονία με το σύστημα της αμφίπλευρης οργάνωσης της συγγένειας.