ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΑΓΡΥΠΝΑ ΤΟΥ ΠΩΛ ΓΚΩΓΚΕΝ

Γράφει η Μαρία Εξαρχοπούλου

Ήταν 7 Ιουνίου του 1848 όταν γεννήθηκε ο Πωλ Γκωγκέν(1848-1903), Γάλλος ζωγράφος, εκπρόσωπος του ρεύματος του μεταϊμπρεσσιονισμού και έντονα πειραματικός καλλιτέχνης που επηρέασε τα ρεύματα της μοντέρνας τέχνης. Γιος ριζοσπάστη δημοσιογράφου, ο Πωλ Γκωγκέν γεννήθηκε στο Παρίσι αλλά πέρασε τα πρώτα του χρόνια στο Περού. Είκοσι χρονών επιστρέφει στη Γαλλία, αφοσιώνεται στη ζωγραφική και παράλληλα εργάζεται ως χρηματιστής, μια εργασία που σύντομα θα εγκαταλείψει. Στα 43 του χρόνια βάζει πλώρη για την Ταϊτή, αναζητώντας εξωτικά σκηνικά παρόμοια με αυτά που είχε γνωρίσει σαν παιδί στην Λατινική Αμερική.

Η τέχνη για τον Γκωγκέν ήταν μια θρησκεία, ένας τρόπος ζωής στον οποίο πρέπει να δοθεί ολόψυχα ο καλλιτέχνης με σκοπό να ανακτηθεί η ειλικρίνεια των απλών ανθρώπων, που δεν τους έχει διαφθείρει ακόμα ο πολιτισμός και η ζωή στις σύγχρονες πόλεις. Με την μυθοποίηση του πρωτογονισμού και το «ωραίο άγριο» στοχεύει στο αρχέτυπο του επίγειου παράδεισου, όπου ο άνθρωπος ζει στη φυσική του κατάσταση.

Τους συμβολικούς και εκφραστικούς στόχους του Γκωγκέν συμμεριζόταν και ο Ολλανδός ζωγράφος Βένσαν Βαν Γκογκ. Ο Βαν Γκογκ ονειρευόταν μια αδελφότητα καλλιτεχνών, έτσι έπεισε τον Γκωγκέν να συγκατοικήσει μαζί του στην Αρλ(πόλη στη Γαλλία).  Οι διαφορετικές τους προσωπικότητες και η  κατάθλιψη, τους οδήγησε σε έντονη διαμάχη με συνέπεια η φιλία τους να τελειώσει τραγικά. Ο Βαν Γκογκ σε έναν παροξυσμό τρέλας του κόβει το αριστερό του αυτί. Δυο χρόνια αργότερα ο Γκωγκέν εγκατέλειψε την Ευρώπη και πήγε στην Ταϊτή.

Ο Γκωγκέν ονειρευόταν μια τέχνη με έμφαση στο  δυνατό στυλ και στο ανθρώπινο πάθος. Έτσι τα έργα του ήταν  άγρια και πρωτόγονα με έντονο χρώμα και σχέδιο. Χρησιμοποίησε μεγάλες επιφάνειες με ζωηρά χρώματα και απλοποίησε τα περιγράμματα των μορφών κάνοντας τις ζωγραφιές του να μοιάζουν επίπεδες. Η θεματολογία στα έργα του δεν ήταν απλά παράξενη και εξωτική αλλά ήταν και βαθιά επηρεασμένη από το πνεύμα των ιθαγενών. Τα έργα του εξέπεμπαν έναν έντονο μυστικιστικό και θρησκευτικό χαρακτήρα.

   Ο αισθησιακός και μυστηριακός πίνακας, το πνεύμα των νεκρών αγρυπνά, κρύβει πίσω του μια άβολη ιστορία εκμετάλλευσης του γαλλικού αποικιακού καθεστώτος προς τις εξωτικές Ταϊτινές έφηβες. Το μοντέλο του πίνακα που ονομαζόταν Teha amama, ήταν η ντόπια γυναίκα του Γκωγκέν, μόλις δεκατριών χρονών. Η έφηβη λειτουργούσε για τον ζωγράφο πέρα από μοντέλο και σαν είδος σεξουαλικού σκλάβου. Σύμφωνα με τις περιγραφές του, μια νύχτα που γύρισε αργά στο σπίτι, βρήκε την κοπέλα ξαπλωμένη στο κρεβάτι, γυμνή και παγωμένη με τα μάτια γεμάτα τρόμο. «Με πήρε» του φώναξε με αγωνία. Το κορίτσι πίστευε πως ο αρχαίος δαίμονας Tupapaus, ήρθε να κατοικήσει στο κορμί της. Ένας θρύλος της Τυνησίας έλεγε πως ένα αρχαίο πνεύμα επισκεπτόταν το βράδυ τους ντόπιους και γέμιζε τις άυπνες νύχτες τους, με το να καταλαμβάνει το σώμα και την ψυχή τους.

Ο πίνακας βρίσκεται ανάμεσα σε δύο κόσμους, τον φαντασιακό και τον πραγματικό. Η μορφή του Tupapaus εμφανίζεται πίσω από μια κολώνα με όψη ηλικιωμένης γυναίκας. Το πνεύμα έχει παρουσία ανθρωπομορφική. Στον τοίχο πίσω εμφανίζονται κάποιες λευκές φτερωτές μορφές που αναπαριστούν το ενδιαφέρον των πνευμάτων για τον κόσμο των ζωντανών. Ο πίνακας θα μπορούσε  να  ερμηνευτεί με δυο έννοιες. Η γυναίκα φαντάζεται το πνεύμα ή το πνεύμα φαντάζεται τη γυναίκα.

Οι σύγχρονοι ιστορικοί υποστηρίζουν πως ο τρόμος στο πρόσωπο του κοριτσιού πηγάζει από την σωματική και σεξουαλική βία που έχει υποστεί από τον Γκωγκέν. Ο ζωγράφος διατηρούσε ευκαιριακές σχέσεις με μεγάλο αριθμό ιθαγενών κοριτσιών, τα οποία μόλυνε με σύφιλη από την οποία και πέθανε μόνος, απογοητευμένος και φτωχός το 1903.

Πρωτοπόρος, αντικομφορμιστής, βιρτουόζος αλλά και σεξιστής, αποικιοκράτης και παιδόφιλος. Μια ζωή γεμάτη αντιφάσεις. Για πολλούς ένας μεγάλος μποέμ αποστάτης του μοντερνισμού που έσπασε τις μικροαστικές προκαταλήψεις και αναζήτησε τη ψυχική και δημιουργική απελευθέρωση σε εξωτικούς παραδείσους. Για άλλους ένας δόλιος αλήτης που εκμεταλλεύτηκε τον τίτλο του ευγενή αποικιοκράτη για να ικανοποιήσει τις σαδιστικές του ορέξεις.

   Ο Πωλ Γκωγκέν θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών. Σε μια εποχή όμως υψηλής δημόσιας ευαισθησίας σε ζητήματα φύλου, φυλής και αποικιοκρατίας, εισέρχεται αναπόφευκτα σε μια διαδικασία αναθεώρησης.

 

 

 

HUGE HONORE-JOHN FLEMING, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΥΠΟΔΟΜΗ.

E.H.GOMBRICH, TO ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΜΙΕΤ

Lifo.gr

Ημερόδρομος.gr

Culture now.gr