Ο Μεγάλος Αδελφός μπήκε στη ζωή μας από την πίσω πόρτα

Μαρία Δήμα, Γιώτα Τέσση

Ιδιωτική ζωή, ελεύθερη μετακίνηση, ιατρικό απόρρητο, εργασιακά δικαιώματα αναστέλλονται με πρόσχημα την προστασία της δημόσιας υγείας ● 

 

Η «Εφ.Συν.» ανοίγει τον φάκελο των προσωπικών δεδομένων που θυσιάζονται στον βωμό της πανδημίας.

Τους τελευταίους μήνες η ζωή μας άλλαξε βίαια και επιτακτικά. Η προσπάθεια ελέγχου της πανδημίας επέβαλε πρακτικές ευρείας προληπτικής επιτήρησης και εκτεταμένων κατασταλτικών ελέγχων. 

Ξαφνικά περάσαμε σε μια άλλη εποχή, που νομιμοποιεί και μονιμοποιεί πολιτικές οργουελικού τύπου, παραβιάζει τα προσωπικά δεδομένα και αναστέλλει το δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής.

powered by Rubicon Project

Οι νέοι κανόνες εφαρμόζονται με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, οι απαγορεύσεις ανακοινώνονται από τηλεοράσεως και ισχύουν από το επόμενο λεπτό και εμείς έχουμε την επιλογή να συμμορφωθούμε ή να τιμωρηθούμε. 

Οι συνέπειες της νέας κανονικότητας είναι νωρίς για να καταγραφούν, αλλά είναι πλέον βέβαιο ότι η ιδιωτική ζωή συμπεριλαμβάνεται στα θύματα του Covid-19 και αυτό εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για την επόμενη μέρα.

 

AP Photo/Thanassis Stavrakis

Πρώτη θυσιάστηκε η ελεύθερη μετακίνηση. Για να βγεις από το σπίτι έπρεπε να ενημερώσεις ποιος είσαι, πού πηγαίνεις, τι ώρα και για ποιον λόγο. Ο πενταψήφιος αριθμός 13033 λειτούργησε ως ο Μεγάλος Αδελφός από τις 23 Μαρτίου έως και τις 4 Μαΐου και κατά μέσο όρο εξυπηρετούσε 1.818 μηνύματα το λεπτό· 110 εκατομμύρια μηνύματα έδωσαν αναφορά στο κράτος για τις κινήσεις μας.

Σε άλλη περίσταση θα είχε τεθεί αμέσως ζήτημα συνταγματικότητας για το ποιος έχει πρόσβαση στην τεράστια βάση δεδομένων και πώς διασφαλίζεται αν τα στοιχεία αυτά διαγράφονται ή τηρούνται στο αρχείο. Αλλά τώρα κρίνονται επαρκείς κάποιες αόριστες διαβεβαιώσεις στο όνομα της προστασίας της δημόσιας υγείας.

Πλήρες «φακέλωμα»

Με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου αποφασίστηκε η σύσταση Εθνικού Μητρώου Ασθενών με κορονοϊό και η παροχή προσωπικών δεδομένων πολιτών επιδημιολογικού συσχετισμού από τον ΕΟΔΥ στη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας.

Τα δεδομένα, που θα διατηρηθούν μέχρι την υποχώρηση του Covid–19, καταγράφουν πλήρη στοιχεία ασθενών με κορονοϊό: ονοματεπώνυμο, φύλο, ηλικία, τηλέφωνο επικοινωνίας, διεύθυνση κατοικίας, αν έκαναν εισαγωγή ή όχι σε νοσοκομείο, ποιο είναι το νοσοκομείο εισαγωγής, αν η διεύθυνση προσωρινού περιορισμού είναι ίδια με τη διεύθυνση κατοικίας, ποιες είναι οι ιχνηλατημένες επαφές τους. Πρόκειται, δηλαδή, για μια νέα μορφή κοινωνικού ελέγχου που τίθεται στη διάθεση ενός κυβερνητικού φορέα που χαράζει πολιτική και ποδοπατά το ιατρικό απόρρητο.

Το ιατρικό φακέλωμα δεν περιορίζεται σε φορείς του κορονοϊού, αλλά επεκτείνεται στον γενικό πληθυσμό που επιθυμεί να ταξιδέψει. Η Ευρώπη προσανατολίζεται στη δημιουργία «υγειονομικού διαβατηρίου» ή «πιστοποιητικού ανοσίας» για μετακινήσεις εκτός συνόρων και η ιδέα αντιμετωπίζεται θετικά από τον υπουργό Τουρισμού, Χάρη Θεοχάρη, ως ένας τρόπος να ξεπεραστεί το μεγάλο οικονομικό πλήγμα στον τουρισμό.

Ωστόσο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιεί ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι άτομα που έχουν αναρρώσει από τον Covid-19 έχουν ανοσία σε μια δεύτερη λοίμωξη, ακόμη κι αν βρεθεί ότι έχουν αντισώματα. Επομένως, ποιος ο λόγος να υιοθετηθούν μέτρα που τσουβαλιάζουν κατοχυρωμένα δικαιώματα όπως η ελεύθερη μετακίνηση πολιτών και το ιατρικό απόρρητο; Ποιος εγγυάται ότι ανάλογα πιστοποιητικά δεν θα απαιτηθούν στη συνέχεια από εργοδότες που θα επικαλεστούν την προστασία του προσωπικού; Πώς διασφαλίζεται ότι τα στοιχεία αυτά δεν θα πέσουν σε... λάθος χέρια και δεν θα αξιοποιηθούν όταν ψάχνεις για δουλειά ή κάνεις αίτηση για δάνειο σε τράπεζα;

Το επιχείρημα ότι η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων είναι απολύτως απαραίτητη για λόγους δημοσίου συμφέροντος δεν αναιρεί ότι πρόκειται για ηλεκτρονικό φακέλωμα πολιτών. Πόσω μάλλον όταν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές αναγνωρίζουν τους πολίτες ως ένα καθαρά πληροφοριακό αντικείμενο και η επεξεργασία που υφίστανται τα προσωπικά δεδομένα είναι αυτοματοποιημένη και δίνει τη δυνατότητα χρησιμοποίησής τους για δευτερεύοντες σκοπούς, δηλαδή διαφορετικούς από εκείνους για τους οποίους είχαν συλλεχθεί αρχικά. Αν συνυπολογίσει κανείς ότι αυτά δεν λαμβάνουν χώρα ενώπιον και εν γνώσει των πολιτών, συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι επιπτώσεις τους μπορεί να μη γίνουν άμεσα αντιληπτές από τους ίδιους.

Η τηλεκπαίδευση και η τηλεργασία, που επιστρατεύτηκαν κατά τη διάρκεια της καραντίνας, ήρθαν για να μείνουν, εμπλουτίζοντας ανησυχητικά την τεράστια βάση προσωπικών δεδομένων. Στην ιδιωτική πλατφόρμα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης το υπουργείο Παιδείας υποχρέωσε εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές να καταχωρίσουν πληροφορίες τους (διευθύνσεις, τηλέφωνα, λογαριασμούς ηλεκτρονικής αλληλογραφίας) και να κάνουν χρήση καμερών και άλλων τεχνικών μέσων.

Σαν να μην έφτανε αυτό, η υπουργός Νίκη Κεραμέως προέκρινε την αναμετάδοση του ζωντανού μαθήματος, που ξεκινά μεθαύριο, σε πραγματικό χρόνο για όσους μαθητές δεν θα πάνε σχολείο, προκαλώντας την οργισμένη αντίδραση της ΟΛΜΕ που προειδοποίησε ότι θα προσφύγει στην Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.

Η αυστηρά προσωπική σχέση δασκάλου - μαθητών, η αλληλεπίδραση την ώρα του μαθήματος που χτίζεται στη βάση της εμπιστοσύνης και της οικειότητας «τσουβαλιάζονται» με πρόσχημα την πανδημία, αλλά η πολιτική ηγεσία του υπουργείου δεν δείχνει να αντιλαμβάνεται τι σημαίνει να εκτίθενται ανήλικοι σε ανοιχτές κάμερες και πόσο επικίνδυνο είναι να εισπράττουν οι μαθητές το μήνυμα ότι είναι νόμιμη η παραβίαση της ιδιωτικότητας που διέπει τη σχολική μονάδα και ότι είναι ασφαλής η έκθεση σε κάμερες.

Οσο για το ερώτημα «μέχρι πού μπορούν να φτάσουν οι εργοδότες καταπατώντας τα δικαιώματα των υπαλλήλων τους», η πιο ενδεικτική απάντηση είναι η πολυεθνική εταιρεία Teleperformance.

Με το ζόρι κάμερα

«Σύμφωνα με τους κανονισμούς που ισχύουν για τους agents που εργάζονται στο σπίτι, θα σας αποσταλεί μια webcam τις επόμενες μέρες. Ο σκοπός αυτού δεν είναι η κατασκοπία, αλλά απλώς να εξασφαλιστεί ότι τα δεδομένα των πελατών μας θα παραμείνουν ασφαλή όσο θα τα χειρίζεστε», ανέφερε το ηλεκτρονικό μήνυμα που έλαβαν εργαζόμενοι της Teleperformance Greece στην Αθήνα και με το οποίο τίθεται ευθέως ζήτημα προσβολής της προσωπικότητας, της ανθρώπινης αξίας και της προσωπικής ελευθερίας.

Το άγρυπνο βλέμμα του αφεντικού συγκεντρώνει πληροφορίες για τον προσωπικό χώρο και εξάγει εκτιμήσεις για την προσωπικότητα, τις συνήθειες, τις διαπροσωπικές σχέσεις εργαζομένων που την ίδια ώρα βιώνουν υπέρμετρη ψυχολογική πίεση μέσα στο περιβάλλον του σπιτιού τους. Αν μάλιστα το εν λόγω κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης διαθέτει τη δυνατότητα αποθήκευσης της καταγραφείσας εικόνας, τα άτομα που τους έχει ανατεθεί η εποπτεία του συστήματος μπορούν να παρακολουθήσουν το υλικό που έχει καταγραφεί σε παρελθοντικό χρόνο, να το επεξεργαστούν, να το απομονώσουν και να το αναλύσουν, ανάλογα με τον στόχο που θέλουν κάθε φορά να πετύχουν.

Κώστας Μενουδάκος

Πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα

«Το υγειονομικό διαβατήριο απέναντι στην ελεύθερη μετακίνηση»

Κατά την πρώτη φάση της πανδημίας Covid-19 έχουν ληφθεί, ακόμη και στις ευρωπαϊκές χώρες, μέτρα που εισχωρούν στο πεδίο της ιδιωτικότητας και της προσωπικής ελευθερίας, το οποίο στον ευρωπαϊκό τουλάχιστον χώρο υπάγεται σε αυστηρή νομική προστασία.
Από την πρώτη περίοδο επιβολής των περιοριστικών μέτρων καταπολέμησης του κορoνοϊού το ζήτημα της νομιμότητάς τους από την άποψη της προστασίας των προσωπικών δεδομένων απασχόλησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τους Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς Προστασίας Δεδομένων, δηλαδή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων και τον Ευρωπαίο Επόπτη Προστασίας Δεδομένων, όπως και τις εθνικές εποπτικές αρχές προστασίας δεδομένων, αρκετές από τις οποίες εξέδωσαν Ανακοινώσεις ή Κατευθυντήριες Οδηγίες.
Η ελληνική εποπτική αρχή, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, εξέδωσε αρκετά νωρίς, στις 18 Μαρτίου, κείμενο Κατευθυντήριων Οδηγιών, στο οποίο καθορίζονται οι νομικές δυνατότητες επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων από τις δημόσιες αρχές και τους ιδιωτικούς φορείς με στόχο τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού.
Πρόκειται ουσιαστικά για αρχικές γενικές οδηγίες, με τις οποίες δίδεται βαρύτητα στα θέματα που ανακύπτουν στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων και οι οποίες ασφαλώς θα συμπληρώνονται και θα εξειδικεύονται με βάση την εξέλιξη της κατάστασης και τα ζητήματα που θα ανακύπτουν στην πράξη. Ειδικότερα, θα εξεταστούν επιμέρους ζητήματα που σχετίζονται με την τηλεκπαίδευση και την τηλεργασία και αφορούν την προστασία των προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο των διαδικασιών αυτών.
Ολες οι ανακοινώσεις και κατευθυντήριες οδηγίες των ευρωπαϊκών οργάνων και των εθνικών αρχών έχουν ως αφετηρία τη σκέψη ότι ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων και η λοιπή σχετική νομοθεσία παρέχουν τις δυνατότητες επεξεργασίας και δεδομένων υγείας για την καταπολέμηση του ιού, αλλά με την τήρηση των εγγυήσεων και των δικαιωμάτων των υποκειμένων των δεδομένων που προβλέπονται στην ίδια νομοθεσία.
Αυτές τις μέρες όλες σχεδόν οι χώρες της Ευρώπης εισέρχονται σταδιακά στη δεύτερη φάση μέτρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης της πανδημίας. Τους περιορισμούς των μετακινήσεων, τη διακοπή της λειτουργίας σχεδόν του συνόλου των εμπορικών καταστημάτων και πολλών επιχειρήσεων κάθε κατηγορίας, την πλήρη απαγόρευση συναθροίσεων και γενικότερα συγκεντρώσεων περισσότερων προσώπων, θα διαδεχθούν άλλα μέτρα, στα οποία προέχουσα θέση φαίνεται να διεκδικούν τεχνολογικές εφαρμογές, κυρίως μέσω των κινητών τηλεφώνων.
Ευρεία συζήτηση γίνεται για την εφαρμογή τεχνολογιών για την παρακολούθηση της θέσης του χρήστη κινητού τηλεφώνου και για την ιχνηλάτηση των επαφών του κατά τρόπο ώστε να καθίσταται δυνατό να εντοπιστεί με ποια πρόσωπα βρέθηκε σε κοντινή απόσταση ένας φορέας του ιού. Η χρήση αυτών των τεχνολογιών, αν και υπόκειται σε συγκεκριμένους κανόνες που απορρέουν μάλιστα από τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, κυρίως τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων και την Οδηγία για προστασία της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, εγείρει ανησυχίες και ασφαλώς θα αποτελέσει αντικείμενο διαφορών ενώπιον των εποπτικών αρχών προστασίας δεδομένων και των δικαστηρίων την επόμενη περίοδο.
Το τελευταίο δεκαήμερο τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων όσο και αρμόδια όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέδωσαν ανακοινώσεις ή κατευθυντήριες οδηγίες, με τις οποίες επισημαίνεται η ανάγκη να εξασφαλίζονται ισχυρές εγγυήσεις για τον περιορισμό στον ελάχιστο δυνατό βαθμό των κινδύνων από τη χρήση τέτοιων εφαρμογών. Δεδομένου όμως ότι η εφαρμογή των τεχνολογιών αυτών θεωρείται επιτρεπτή μόνο σε εθελοντική βάση, αν αποδειχθεί ακριβές το συμπέρασμα επιστημονικής μελέτης ότι η ιχνηλάτηση επαφών για να είναι αποτελεσματική πρέπει να καλύπτει το 60% του πληθυσμού, ανακύπτουν αμφιβολίες για τη χρησιμότητα του μέτρου.
Εσχάτως έχει αρχίσει συζήτηση για την καθιέρωση «υγειονομικού διαβατηρίου». Φαίνεται ότι σχετική πρόταση να καθιερωθεί αυτό το πιστοποιητικό υγείας, ως προϋπόθεση της δυνατότητας μετακίνησης εκτός συνόρων, εξέφρασε αρχικά η ισπανική κυβέρνηση, αλλά το θέμα αποτελεί αντικείμενο σκέψεων και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, σε κυβερνητικό επίπεδο. Ενα τέτοιο μέτρο, κατά το μέρος που αφορά τη μετακίνηση μεταξύ χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έρχεται καταρχήν σε αντίθεση στην ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων που αποτελεί βασική αρχή του ενωσιακού δικαίου.
Από την αρχή, όμως, αυτή προβλέπονται κάποιες, λίγες, εξαιρέσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι απαγορεύσεις για λόγους υγείας. Επειδή ακριβώς αποτελεί εξαίρεση από βασικό κανόνα, η θέσπιση τέτοιας απαγόρευσης πρέπει να έχει ισχυρή τεκμηρίωση ως προς την αξιοπιστία της από την άποψη της αναγκαιότητας και αποτελεσματικότητας. Διαφορετικά, το μέτρο δεν είναι ανάλογο προς τον επιδιωκόμενο σκοπό και επομένως ανεπίτρεπτο και με βάση το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ανεξαρτήτως των γενικότερων ζητημάτων που ανακύπτουν από την υιοθέτησή του. Υπενθυμίζω ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέφρασε πρόσφατα τις επιφυλάξεις του.
Πραγματικά οι εφαρμογές της τεχνολογίας μπορούν να εισβάλουν βαθιά στην ιδιωτική ζωή. Η ίδια η τεχνολογία, όμως, έχει τα μέσα να διαβλέψει τις συνέπειες και να θέσει φραγμούς, ώστε να τηρούνται τα ανεκτά σε ένα δημοκρατικό καθεστώς όρια. Αυτές τις δυνατότητες επιχειρεί να «ενεργοποιήσει» η νομοθεσία, που θέτει σειρά τεχνικών διαδικαστικών προϋποθέσεων για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Το ζητούμενο είναι η τήρηση των προϋποθέσεων αυτών. Ο σχετικός έλεγχος έχει ανατεθεί σε ανεξάρτητες αρχές, οι οποίες στο πλαίσιο της αποστολής τους έχουν επιφορτιστεί με το δυσχερές έργο αναζήτησης του σημείου όπου ισορροπούν η προστασία της ιδιωτικής ζωής και του δικαιώματος αυτοκαθορισμού με την εξυπηρέτηση του γενικότερου συμφέροντος της κοινωνίας.

Bluetooth, ηλεκτρονικά βραχιολάκια και κωδικοί σάρωσης

Προσπαθώντας να απαντήσει τα ερωτήματα και να μετριάσει τους φόβους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε κατευθυντήριες οδηγίες για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, αλλά η ευθύνη επαφίεται στις κυβερνήσεις, όπως εξηγεί στην «Εφ.Συν.» εκπρόσωπος της Κομισιόν. «Οι εφαρμογές ανίχνευσης επαφών μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην άρση των περιοριστικών μέτρων, αλλά θα πρέπει να συμμορφώνονται πλήρως με τους κανόνες της Ε.Ε.

Εκπρόσωπος της Κομισιόν στην «Εφ.Συν.»

Δεν πρέπει να χρησιμο­ποιούνται δεδομένα τοποθεσίας πολιτών

Στην κατεύθυνση αυτήν, η Κομισιόν εξέδωσε συγκεκριμένες οδηγίες σύμφωνα με τους κανόνες απορρήτου και προστασίας προσωπικών δεδομένων. Θα πρέπει, επίσης, να συμμορφώνονται με την αρχή της ελαχιστοποίησης δεδομένων, η οποία απαιτεί την επεξεργασία μόνον όσων σχετίζονται με τον συγκεκριμένο σκοπό.

Οι κατευθυντήριες οδηγίες δηλώνουν πολύ ξεκάθαρα ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν θεωρεί απαραίτητα τα δεδομένα τοποθεσίας των χρηστών για την ανίχνευση επαφών και συμβουλεύει να μη χρησιμοποιηθούν σε αυτό το πλαίσιο».

Εφαρμογή παρακολούθησης και ιχνηλάτησης επαφών με ασύρματη τεχνολογία Bluetooth
AP Photo/Royston Chan

Οι κυβερνήσεις, λοιπόν, επιλέγουν ποια μέσα επόπτευσης θα χρησιμοποιήσουν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμβουλεύει για το θεσμικό πλαίσιο, αλλά ποιος επιβλέπει αν τηρούνται οι κανόνες και για ποιο διάστημα; Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της Κομισιόν, αρμόδιες γι’ αυτό είναι οι αρχές προστασίας προσωπικών δεδομένων κάθε χώρας, για όσο διαρκεί αυτό το κύμα της πανδημίας ή πιθανώς κάποιο επόμενο.

Ομως οι οδηγίες της Κομισιόν αποδεικνύονται ευχολόγια αφού ήδη η Ουγγαρία όχι μόνο ανακοίνωσε ότι δεν θα τις τηρήσει, αλλά απάλλαξε τους αρμόδιους από την υποχρέωσή τους να ενημερώνουν τους πολίτες για τη συλλογή και την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων τους.

Οσοι θέλουν να καταγγείλουν παραβίαση της ιδιωτικής ζωής τους ή να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη θα πρέπει να περιμένουν πρώτα ο πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν να κηρύξει το τέλος της κατάστασης κινδύνου.

Η ιταλική κυβέρνηση συνεργάζεται με ερευνητικές ομάδες και εταιρείες κινητής τηλεφωνίας αναζητώντας την κατάλληλη εφαρμογή ελέγχου μετά την καραντίνα και επικαλείται την ανάγκη επιστροφής της χώρας στην ομαλότητα για να κάμψει τις ανησυχίες σχετικά με την παραβίαση του απορρήτου.

Ο διαγωνισμός έγινε στα τέλη Μαρτίου και ακόμα δεν έχει γνωστοποιηθεί ποια εφαρμογή θα προκριθεί. Μία από τις προτάσεις είναι της ερευνητικής ομάδας Ghost Data, η οποία το διάστημα 1-18 Μαρτίου συγκέντρωσε μισό εκατομμύριο αναρτήσεις στο instagram από Ιταλούς που βρίσκονται σε περιοχές οι οποίες είχαν τεθεί σε καραντίνα και στη συνέχεια συνεργάστηκε με την εταιρεία LogoGrab που ταυτοποίησε τα άτομα με την τοποθεσία στην οποία βρίσκονταν.

Ιταλία: εργάτης σε εργοστάσιο χαλυβουργίας κοντά στο Μιλάνο. Η κυβέρνηση αναζητεί την κατάλληλη εφαρμογή παρακολούθησης των πολιτών στη μετά καραντίνα εποχή
AP Photo/Antonio Calanni

Για την απόξεση των προσωπικών δεδομένων δεν υπήρξε συγκατάθεση των χρηστών, ούτε καν επίγνωσή τους ότι διαθέτουν στοιχεία σε μια κρυπτογραφημένη βάση δεδομένων, και η δικαιολογία ήταν ότι οι αναρτήσεις τους ήταν δημόσιες. Η έρευνα έδειξε ότι περισσότεροι από 33.000 Ιταλοί σε συγκεκριμένες περιοχές αψήφησαν τα περιοριστικά μέτρα και ο ιδρυτής της Ghost Data, Αντρέα Στρόπα, δήλωσε ότι τα στοιχεία δόθηκαν στην ιταλική κυβέρνηση. Ανάλογη έρευνα της ομάδας του αφορούσε αναρτήσεις στο Instagram από υποστηρικτές του «Ισλαμικού κράτους» για τον προσηλυτισμό νέων μελών, καθώς και προσπάθειες παραπληροφόρησης από τη Ρωσία.

Ιστορικό τοποθεσίας

Στην Κίνα, απ’ όπου ξεκίνησε η πανδημία, οι Αρχές δεν έχουν περιοριστεί στην παρακολούθηση των πολιτών, αλλά έχουν δημιουργήσει ένα λογισμικό ελέγχου των μετακινήσεών τους. Οι χρήστες υποχρεούνται να εισάγουν προσωπικά στοιχεία τους (αριθμός ταυτότητας και τηλεφώνου, διεύθυνση κατοικίας και εργασίας, προορισμός και σκοπός μετακίνησης) σε μια εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα και να απαντήσουν σε ερωτήματα που σχετίζονται με την υγεία τους.

Κίνα: Δυνατότητα εισόδου στο μετρό της Γουχάν μόνο με σάρωση κωδικού «πράσινων» επιβατών
AP Photo/Ng Han Guan

Στη συνέχεια, ανάλογα με τις απαντήσεις τους, κατηγοριοποιούνται σε τρία χρώματα (πράσινο, κίτρινο και κόκκινο) που αντιστοιχούν στην κατάσταση της υγείας τους: οι «πράσινοι» έχουν χαμηλό κίνδυνο και μικρότερους περιορισμούς στην κυκλοφορία απ’ ό,τι οι «κίτρινοι» και πολύ περισσότερο οι «κόκκινοι», και όλοι υποχρεούνται να σαρώνουν τον κωδικό τους πριν μετακινηθούν.

Οι Αρχές ισχυρίζονται ότι η εφαρμογή βοήθησε στην άρση περιοριστικών μέτρων και στην επανεκκίνηση της οικονομίας, αλλά οργανώσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάνουν λόγο για μια «βολική δικαιολογία» για εκτεταμένη παρακολούθηση των πολιτών. «Είναι τρομακτικός ο νέος τρόπος συλλογής προσωπικών δεδομένων, χωρίς καμία νομική βάση και με αμφίβολο το εύρος χρησιμοποίησής τους. Δυστυχώς δεν υπάρχει διαφάνεια στο πώς κάποιος αποκτά κίτρινο ή κόκκινο χρώμα και αυτό ενδεχομένως να οδηγεί σε κατάχρηση εξουσίας, όπως για παράδειγμα για να τεθούν πολιτικά αντιφρονούντες εκτός δημόσιας ζωής», υποστηρίζουν οι οργανώσεις.

Τζακάρτα: πολίτες που περιμένουν στη σειρά για να υποβληθούν σε τεστ για τον κορονοϊό αντανακλώνται στην κάμερα υγειονομικού υπαλλήλου
AP Photo/Dita Alangkara

Στη Νότια Κορέα το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων χρησιμοποιεί το Σύστημα Εξυπνης Διαχείρισης Covid-19, ένα σύστημα εντοπισμού επαφών μέσω smartphone που επιτρέπει στις Αρχές να αναλύουν τις μετακινήσεις των ασθενών αλλά και όσων βρίσκονται σε κατ’ οίκον περιορισμό. Οσοι αγνοούν τις συστάσεις υποχρεούνται να φορέσουν ηλεκτρονικό βραχιολάκι.

Το Εθνικό Κέντρο Πληροφορικής της Ινδίας δημιούργησε την εφαρμογή «Aarogya Setu» («Γέφυρα Υγείας»), η οποία βασίζεται σε συστήματα Bluetooth και GPS και, σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών της χώρας, «είναι υποχρεωτική για όλους τους υπαλλήλους, και στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα». Αξιωματούχοι στο υπουργείο Τεχνολογίας καθώς και νομικοί που ασχολήθηκαν με την πολιτική προστασίας προσωπικών δεδομένων της Aarogya Setu δήλωσαν στο Reuters ότι η εφαρμογή πρέπει να εγκατασταθεί σε τουλάχιστον 200 εκατ. τηλέφωνα προκειμένου να είναι αποτελεσματική σε μια χώρα 1,3 δισ. ανθρώπων. Σύμφωνα με στοιχεία από την Google Play Store, περίπου 50 εκατ. κάτοχοι συσκευών Android έχουν «κατεβάσει» την εφαρμογή στις συσκευές τους.

Γερμανική υποχώρηση

Στη Γερμανία οι πιέσεις για προστασία της ιδιωτικότητας οδήγησαν την κυβέρνηση να αλλάξει επιλογή και να χρησιμοποιήσει την εφαρμογή που προτείνουν οι τεχνολογικοί κολοσσοί Apple και Google, το λογισμικό της οποίας είναι πιο... αποκεντρωμένο αφού τα δεδομένα αποθηκεύονται στο κινητό των χρηστών και όχι σε μια κεντρική βάση δεδομένων. Ωστόσο, η Αμερικανική Ενωση για τις Πολιτικές Ελευθερίες προειδοποιεί ότι «καμία εφαρμογή παρακολούθησης επαφών δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική αν οι πολίτες δεν παρέχουν εθελοντικά προσωπικές πληροφορίες τους».

Στη Γαλλία η επιλογή του Εμανουέλ Μακρόν είναι η εφαρμογή «StopCovid» που χρησιμοποιεί τεχνολογία Βluetooth για να διαπιστώσει αν ο χρήστης ήρθε πρόσφατα σε επαφή με φορέα του κορονοϊού. Η εφαρμογή δεν είναι ακόμα έτοιμη, αλλά ένας στους δύο Γάλλους έχει δηλώσει ότι δεν θα την εγκαταστήσει.

Η Αυστραλία χρησιμοποιεί την εφαρμογή «CovidSafe», η οποία βασίζεται επίσης στην ασύρματη τεχνολογία Bluetooth και επιτρέπει την αποθήκευση των αριθμών κινητών τηλεφώνων σε απόσταση ενάμισι μέτρου από φορέα κορονοϊού.

Μια κάποια αντίδραση

Στη Φινλανδία έχει ξεκινήσει έρευνα για τη χρήση προσωπικών δεδομένων πολιτών μετά την ανακοίνωση της εταιρείας Teleoperator Telia ότι παρείχε στην κυβέρνηση μια εφαρμογή δεδομένων τοποθεσίας για την ανάλυση της ροής κυκλοφορίας σε εθνικό επίπεδο. Η έρευνα ξεκίνησε από τον ανώτατο πολιτειακό αξιωματούχο της Δικαιοσύνης, ο οποίος ζητάει να αποσαφηνιστεί για ποιους σκοπούς θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα δεδομένα και εάν έχουν επιστρατευτεί και άλλοι τρόποι παρακολούθησης, όπως drones.

Αναμφισβήτητα οι κυβερνήσεις οφείλουν να ανταποκριθούν στις έκτακτες ανάγκες προστατεύοντας την ανθρώπινη ζωή, αλλά χωρίς να κάνουν εκπτώσεις στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Διαφορετικά, η πανδημία θα εξελιχθεί σε θρυαλλίδα νέων μορφών κρατικού ελέγχου.

Βασίλης Χειρδάρης

Ποινικολόγος

«Εγινε νόμιμη η παρεμβατικότητα στην προσωπική μας ζωή και κανείς δεν διαμαρτύρεται»

Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που δοκιμάζονται σε παγκόσμιο επίπεδο θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες. Η δημοκρατία, η προσωπική ζωή, η ελευθερία κυκλοφορίας, η ελευθερία της έκφρασης, τα προσωπικά δεδομένα, το δικαίωμα στην περιουσία είναι από τα δικαιώματα που έχουν ήδη υποστεί σημαντική μείωση του εύρους και της προστατευτικής τους εμβέλειας και πλήττονται σε καθημερινή βάση. Το κράτη, με σκοπό τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας (πράγμα εύλογο) και για τη μη εξάπλωση του κορονοϊού, έχουν αναστείλει με προβληματικό νομοθετικό τρόπο ατομικά δικαιώματα.
Η κρατική πρακτική για λειτουργία της καθημερινότητας με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου είναι παρεκκλίνουσα σε δημοκρατικό καθεστώς και νομιμοποιείται μόνον εάν στηρίζεται σε σοβαρό λόγο για προστασία του δημοσίου συμφέροντος και εφόσον ο χρόνος εφαρμογής της είναι περιορισμένος και σύντομος. Δυστυχώς, όμως, η πρακτική αυτή έχει δημιουργήσει σοβαρά θεσμικά προβλήματα. Η Ουγγαρία, π.χ., που είναι μια χώρα με ηγέτη που δεν σέβεται τις δημοκρατικές διαδικασίες, έχει αναστείλει θεμελιώδη δικαιώματα επ’ αόριστον – ενέργεια που δεν βρίσκει έρεισμα σε ένα σύγχρονο κράτος δικαίου.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, κάνει προκλητικές αντιδημοκρατικές δηλώσεις (13.4.20) όπως: «Οταν κάποιος είναι ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, η εξουσία είναι ολοκληρωτική, και έτσι πρέπει να είναι»! Η κινεζική κυβέρνηση και η Νότια Κορέα θεσμοθετούν ασφυκτικά πλαίσια παρακολούθησης πολιτών μέσω λογισμικού για κινητά τηλέφωνα για διαπίστωση φορέων και ασθενών του ιού. Λογική που συμμερίζεται κατ’ αρχήν και η Μεγάλη Βρετανία αλλά με διαφοροποιημένο σκεπτικό. Στη Μόσχα γίνεται ευρεία χρήση τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου για την επιτήρηση της συμμόρφωσης στις απαγορεύσεις.
Βρισκόμαστε, δηλαδή, σε έναν κόσμο που η παρεμβατικότητα στην προσωπική ζωή έχει γίνει πρακτική θεσμοθετημένη και νόμιμη, χωρίς ιδιαίτερες αντιστάσεις. Κανείς ουσιαστικά δεν διαμαρτύρεται. Κάποιες σκόρπιες και δειλές φωνές πολιτών και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά χωρίς μαζικότητα και αποτελεσματικότητα.
Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να ορθωθούν αντιστάσεις και να μην επιτρέψουμε αυτές οι παρεκκλίσεις, που παρεμποδίζουν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες, να μειώσουν την προστατευτικότητα των δικαιωμάτων πέραν του απολύτως αναγκαίου χρόνου για την αντιμετώπιση της πανδημίας και να υποχρεωθούν οι κυβερνήσεις να ακολουθήσουν τις αρχές της ελαχιστοποίησης και της αναλογικότητας κυρίως στο είδος, στην έκταση και στην κοινοποίηση των προσωπικών και ευαίσθητων δεδομένων που αποθηκεύονται και χρησιμοποιούνται για προστασία και πρόληψη.
Και όλα αυτά τα δυσάρεστα και ενοχλητικά που κρίνονται όμως αναγκαία για λόγους δημοσίου συμφέροντος πρέπει να έχουν χρόνο λήξης. Ετσι θα προστατεύσουμε και την υγεία και τη δημοκρατία!
Πηγή: efsyn