Διαδρομή στο Χρόνο

Γράφει ο Π. Βελτανισιάν
Φιλόλογος - Λαογράφος

Μούλκι (πρώην «Μητρόπολη»)

(Α΄ μέρος)

Σύμφωνα με τοπική παράδοση «το Μούλκι ήτανε απέναντι, στον Άγιο-Δημήτρη, κι εδώ (εννοείται το σημερινό χωριό του Μουλκίου) ήτανε μοναστήρι με καλογέρους. Οι γυναίκες θέλανε να φύγουνε από το Ζαρμπαλά και να`ρθουνε κοντά στους καλογέρους. Οι άντρες δε θέλανε. Τότες οι γυναίκες άρχισαν να ρίχνουν στο πηγάδι του Φράγκου κάθε μέρα από ένα μικρό παιδί και λέγανε πως ο τόπος είχε αγερικά κι έριχναν τα παιδιά στο πηγάδι. Κι έτσι άφησαν το παλιό χωριό κι ήρθανε και κάτσανε εδώ». Η παράδοση αυτή αναφέρεται στη μικρή πόλη που είχε ιδρυθεί κατά τους παλαιοχριστιανικούς και πρωτοβυζαντινούς  χρόνους και ήκμασε μέχρι τον 11^ο με 12^ο αι. στη σημερινή περιοχή Ζαρμπαλά (στις δυτικές-νοτιοδυτικές υπώρειες του Μαυροβουνίου και σε πεδινή έκταση). Ο οικισμός αυτός ήταν κατά κύριο λόγο αγροτικός και κτηνοτροφικός. Τα πορίσματα των αρχαιολογικών ανασκαφών που θα εκτεθούν συνοπτικά, πιστεύω ότι θα συμπληρώσουν την εικόνα του μεσαιωνικού πολίσματος του Μουλκίου στις όσο το δυνατόν περισσότερες όψεις της ιστορίας του, όπως τις κατέγραψαν οι ίδιοι οι ανασκαφείς του (Πάλλας, Λαζαρίδης, Κακαβάς).

Το 2007 η τότε Α` Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στη δικαιοδοσία της οποίας υπαγόταν η Σαλαμίνα, πραγματοποίησε σωστική ανασκαφή υπό την εποπτεία του Προϊσταμένου της, Δρ Γεωργίου Κακαβά, στην περιοχή Σολάκη, όπου αποκαλύφθηκε νεκροταφείο (5^ου αι. - 7^ου αι.) με αξιόλογα ευρήματα.  Στο ανώτερο στρώμα ενός ομαδικού τάφου επτά ατόμων εντοπίστηκε μεγάλη ποσότητα επιχρίσματος ασβέστη, στοιχείο που δείχνει ότι οι νεκροί αυτοί ήταν θύματα λοιμού. Έτσι, για τη μη μετάδοση της τότε ασθένειας αλλά και για λόγους απολύμανσης ο τάφος σφραγίστηκε με παχύ στρώμα ασβέστη.

Πριν από αρκετές δεκαετίες, συγκεκριμένα τον Οκτώβρη του 1941 και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο Δημ. Πάλλας πραγματοποίησε ανασκαφή στη περιοχή του Ζαρμπαλά  και στα δεξιά της μεσαιωνικής «στράτας του Πέρου» που οδηγούσε στην Κακηβίγλα και το Πέρανι. Εκεί ανέσκαψε ερείπια εκκλησίας που η προφορική παράδοση τα απέδιδε στον Άγ. Δημήτριο. Τα θεμέλια του μικρού ναού που αποκαλύφθηκαν οδήγησαν τον ανασκαφέα στο συμπέρασμα ότι ο ναός χτίστηκε στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας. Τα αρχιτεκτονικά ευρήματα έδειξαν ότι έγινε μερική κατάρρευση του ναού, πιθανόν από κάποιο σεισμό, και διαρρυθμίστηκε στα τέλη του 13^ου αιώνα με επισκευή και προέκταση.

Το 1960 ο Π. Λαζαρίδης προχώρησε σε ανασκαφή ανατολικά του Αγίου Δημητρίου και σε απόσταση περίπου 600 μέτρων από αυτόν, όπου εντόπισε δεύτερο ναό, τον οποίο η τοπική παράδοση διέσωζε στο όνομα του Αγίου Γεωργίου (ατυχώς πάνω στα ερείπια του ναού έχει οικοδομηθεί εξοχική κατοικία). Ο ναός, μικρός σε διαστάσεις, αξιολογήθηκε από τον ανασκαφέα, ο οποίος προσδιόρισε την ανέγερσή του στον 11^ο αιώνα. Η ύπαρξη των δύο αυτών εκκλησιών στο Ζαρμπαλά, καθώς και ενός βυζαντινού ελαιοτριβείου με δύο λίθινες λεκάνες μεταξύ των ναών αυτών (σήμερα, εντός κτήματος), δείχνουν εκτενή οικιστική εγκατάσταση κατά τον 11^ο και 12^ο αιώνα με κύρια ασχολία των κατοίκων την ελαιοπαραγωγή.

Η ερήμωση του οικισμού του Ζαρμπαλά πιθανότατα επήλθε λόγω λειψυδρίας ή λόγω σεισμικής δραστηριότητας που οδήγησε στην κατάρρευση και επίχωση των πηγαδιών. Αυτό συνέβη μάλλον κατά τον 12^ο αιώνα και σχετίζεται με την προφορική τοπική παράδοση περί της ρίψεως μικρών παιδιών σε πηγάδι. Οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να αναζητήσουν άλλο μέρος, πλησίον του παλαιού οικισμού, και συγκεκριμένα εγκαταστάθηκαν κοντά σε πηγή άφθονου νερού (όπου σήμερα είναι ο Άγ. Γιάννης ο Νηστικός). Εκεί συνέπηξαν οικισμό, ο οποίος ονομάστηκε  Χωριό. Οι βυζαντινές εκκλησίες της Παναγίας και της Αγια-Σωτήρας (Μεταμόρφωση του Σωτήρος), χτισμένες και οι δύο κατά τον 12^ο αιώνα, φαίνεται ότι ανήκαν σε υποστατικό ισχυρού γαιοκτήμονα, ο οποίος ήταν στρατιωτικός ή κάποιος αξιωματούχος της φραγκικής αυτοκρατορικής αυλής της Κωνσταντινούπολης. Για το πότισμα των αγροκαλλιεργειών είχαν κατασκευαστεί δύο μεγάλες δεξαμενές, στις οποίες συγκεντρωνόταν νερό από την πηγή του άγ. Γιάννη του Νηστικού και από άλλο ένα πηγάδι δυτικά της Αγια-Σωτήρας (υπάρχουν και σήμερα).

Κατά τον 15^ο αιώνα (Φραγκοκρατία) προστέθηκε στο δυτικό μέρος της Αγια-Σωτήρας πρόναος, προστέθηκε στη βόρεια πλευρά της το παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής και χτίστηκε ο Άγιος Γιάννης ο Νηστικός (Εικ. 1), όπως δείχνουν τα αρχιτεκτονικά τυπολογικά χαρακτηριστικά των μνημείων αυτών (οξυκόρυφοι είσοδοι και στα δύο μνημεία). Λίγο μετά το τέλος της Φραγκοκρατίας ανηγέρθη το εκκλησάκι της Παναγίας της Φλεβαριώτισσας, κοντά σε πηγή υστερορωμαϊκών χρόνων.  Η πηγή διακοσμείται με μαρμάρινη κεφαλή ζώου (λέοντα), η οποία  βρίσκεται στη θέση της από τότε.

                                                                                                               (Συνεχίζεται)